Tà niệm (Micchāsati) và Chánh niệm (Sammāsati)

4 October 2025 DNA 47 Views 0 Comments

▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬

https://www.facebook.com/share/p/164muFBWxE/

–––––––––––––––

Bản dịch Việt này của ChatGPT ngày 17.9.2025 chưa được hiệu đính còn có thể có nhiều sai sót hãy thật cẩn trọng trong khi tham khảo. Bản gốc tiếng Myanmar xin xem tại đây:

https://www.facebook.com/share/p/16QSKwZUhv/

–––––––––––––––

TÀ NIỆM (MICCHĀSATI) VÀ CHÁNH NIỆM (SAMMĀSATI)

TÀ NIỆM là sự ghi nhớ sai lầm. Nghĩa là nhớ lại những việc đời xưa, những việc thế tục, những việc bất thiện đã từng làm trong quá khứ.

Chẳng hạn, có người lại nhớ về những hành động bất thiện mà mình đã làm hồi còn trẻ và cảm thấy hứng thú về chúng; hoặc nhớ lại những trò vui chơi, hưởng lạc thuở ấu thời; nhớ lại đã đi đâu, cùng ai, làm gì, đã vui vẻ như thế nào… Tất cả những sự nhớ tưởng ấy chính là tà niệm.

Nó giống như con bò sau khi ăn cỏ ban ngày, đến tối lại nhơi lại. Những ký ức như thế chỉ là tà niệm mà thôi.

Tuy nhiên, khi một người suy xét về những sai lầm đã phạm trong quá khứ với thái độ học hỏi để tránh lặp lại, thì đó không phải tà niệm, mà chính là chánh niệm.

Đối với hàng xuất gia, khi nhớ nghĩ về cha mẹ, bà con thân quyến, bạn bè thuở nhỏ, về quê hương bản quán, về đời sống đã qua trong thế tục, hoặc nghĩ đến việc còn nợ ai điều gì, còn phải làm gì cho ai…, thì tất cả những sự hồi tưởng ấy đều được xem là tà niệm đối với người xuất gia.

Còn đối với hàng cư sĩ tại gia, việc nhớ nghĩ đến con cái, thân quyến… không cần phải loại bỏ, bởi vì đó là lẽ thường tình trong đời sống thế gian.

Nhưng trong khi hành thiền, khi đang chú niệm vào đối tượng – như phồng, xẹp, ngồi, chạm… – mà lại nhớ tưởng đến chuyện cũ, những việc đã từng làm, những lời đã từng nói, hoặc nhớ đến những người từng thân quen, thì tất cả những hồi tưởng ấy đều là tà niệm, cần phải ghi nhận rồi buông bỏ.

Có những ông bà lớn tuổi thường nhớ nghĩ đến cháu chắt. Ngồi hành thiền, dường như thấy hình bóng các cháu hiện ra ngay trước mặt, nghe như tiếng gọi “ông ơi, bà ơi” vang vọng bên tai. Khi gặp cảnh ấy, phải kiên trì ghi nhận và buông bỏ. Có người không thể buông bỏ được, đến mức phải bỏ thiền, quay về nhà. Đó chính là sự quấy nhiễu do tà niệm khiến cho công phu hành thiền bị phá hỏng. Vì vậy, mới gọi đó là Micchāsati – Tà niệm, tức sự ghi nhớ sai lầm.

Xét về mặt pháp, tà niệm không phải là một tâm sở riêng biệt. Nó chính là những tâm bất thiện (akusala citta) khởi lên, gắn liền với sự nhớ lại những việc đời xưa, những chuyện thế tục, những hành động bất thiện đã làm. Vì vậy, trong thành ngữ có câu: “Nhớ tưởng đến những việc bất thiện chính là tà niệm”. Phải hiểu theo nghĩa ấy.

––

CHÁNH NIỆM (SAMMĀSATI) thì ngược lại. Đây là sự ghi nhớ đúng đắn, gắn liền với các thiện pháp. Chẳng hạn, nhớ nghĩ đến việc làm phước, giữ giới, tu tập thiền định, hành thiền minh sát… hoặc nhớ rằng: “Năm trước ta đã làm phước như thế này, đã dâng y Kathina, đã cúng dường vật thực, đã tổ chức pháp hội…”, hay nhớ đến việc giữ bát quan trai giới vào ngày Uposatha. Những hồi tưởng như vậy thuộc về thiện pháp, đó chính là Chánh niệm.

Chánh niệm là một tâm sở thực sự có mặt trong mỗi tâm thiện. Trong mỗi một tâm thiện, đều có mặt tâm sở niệm đi kèm. Vì vậy, khi bố thí cũng có niệm, khi lễ Phật cũng có niệm, khi hành giới cũng có niệm, khi tu tập thiền định và minh sát cũng có niệm. Không có niệm thì thiện tâm không thể thành tựu. Tuy nhiên, trong những việc làm thiện bình thường, chánh niệm không rõ rệt; chỉ trong thiền định, đặc biệt là trong minh sát, chánh niệm mới thật sự rõ ràng và mạnh mẽ.

Do đó, khi giải thích về niệm, đức Thế Tôn đã trình bày qua bốn niệm xứ (satipaṭṭhāna): Ghi nhận mọi oai nghi, động tác nơi thân – đó là chánh niệm; ghi nhận các cảm thọ vui, khổ, trung tính – đó là chánh niệm; ghi nhận các ý nghĩ, tâm tưởng – đó là chánh niệm; ghi nhận các pháp hiện khởi – đó cũng chính là chánh niệm.

Vì vậy, chánh niệm được trình bày theo hai cách:

1. Chánh niệm thuộc về thiện pháp thế gian (kusalārammaṇa–sati): “Nhớ tưởng đến những việc thiện – đó là Chánh niệm.”

2. Chánh niệm thuộc về minh sát (vipassanā–sati): “Ghi nhận danh và sắc – đó là Chánh niệm minh sát.”

Hành giả đang thực hành minh sát hiện nay chính là đang tu tập Chánh niệm minh sát. Mọi hiện tượng danh–sắc phát sinh qua sáu căn môn đều cần được ghi nhận.

Phần nhiều là ghi nhận nơi thân: phồng, xẹp, ngồi, cúi, duỗi, đứng, đi, bước, co, duỗi, v.v… – đó là đang phát triển Thân niệm xứ (kāyānupassanā).

Khi cảm giác đau nhức, nóng lạnh, khó chịu, dễ chịu, buồn phiền, hân hoan khởi lên, hành giả ghi nhận – đó là Thọ niệm xứ (vedanānupassanā).

Khi có ý nghĩ, suy tưởng, toan tính khởi lên, hành giả ghi nhận – đó là Tâm niệm xứ (cittānupassanā).

Khi có hiện tượng thấy, nghe, tham, sân, hôn trầm, phóng dật… khởi lên, hành giả ghi nhận – đó là Pháp niệm xứ (dhammānupassanā).

Mỗi lần ghi nhận như thế là mỗi lần phát triển Chánh niệm minh sát. Điều này thật vô cùng đáng hoan hỷ. Khi chánh niệm minh sát trở nên thuần thục, chín muồi, nó sẽ dẫn đến Chánh niệm Thánh đạo (Ariya–magga–sammāsati) – tức sự ghi nhận Niết–bàn.

Do vậy, hành giả phải nỗ lực tinh tấn cho đến khi chánh niệm Thánh đạo viên mãn.

Đức Thế Tôn đã dạy rằng, muốn loại bỏ tà niệm, phải tu tập chánh niệm: từ chánh niệm thế gian, đến chánh niệm minh sát, và cuối cùng là chánh niệm Thánh đạo.

Trong Kinh Sallekha Sutta (Kinh Tẩy trừ), Ngài dạy rằng: “Có những người mang theo tà niệm. Còn ta, các ông phải tu tập để có chánh niệm, làm cho các phiền não mỏng dần.” Đức Phật đã thuyết điều ấy năm lần, khuyên hành giả hãy ghi nhớ như một lời phát nguyện.

Chúng ta phải lập tâm nguyện rằng: Khi người đời còn mải ghi nhớ những chuyện thế tục, bất thiện, thì ta phải ghi nhớ nơi thiện pháp. Ta phải thực hành để làm cho phiền não mỏng dần.

Ta phải tránh xa con đường tà niệm, đi theo con đường chánh niệm. Ta phải tiến bộ nhờ chánh niệm. Ta phải dập tắt ngọn lửa phiền não của tà niệm bằng làn nước mát trong lành của chánh niệm.

––

(Trích theo bài giảng của Đại Trưởng lão Mahāsi Sayadaw, giải thích Kinh Sallekha Sutta – Quyển II)

Bài viết liên quan