Mong cầu Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết-bàn (Nibbāna) không phải là tham ái

13 November 2025 DNA 0 Views 0 Comments

Mong cầu Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) không phải là tham ái (Taṇhā), mà chỉ là thiện dục (Kusalacanda) mà thôi. #MahasiSayadaw

https://www.facebook.com/share/p/1ChrE6veJx/

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

Bản dịch Việt này của Deepseek 2.11.2025 chưa được hiệu đính, còn có thể có nhiều sai sót, hãy thật cẩn trọng trong khi tham khảo. Bản gốc tiếng Myanmar xin xem tại đây U Hlaing Myint:

https://www.facebook.com/share/p/1DKUkWT4W3/

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

“Mong cầu Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) không phải là tham ái (Taṇhā), mà chỉ là thiện dục (Kusalacanda) mà thôi. Còn tham ái (Taṇhā) thì không thể nào lấy Siêu thế (Lokuttara) làm đối tượng được.”

Trong lập luận này, cần phải suy xét rằng: Liệu thiện dục (Kusalacanda) của phàm nhân (Puthujjana) có thể lấy Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) chân thật làm đối tượng được hay không?

Cần phải hiểu rằng Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) mà phàm nhân (Puthujjana) mong đợi, khao khát chưa phải là Chân đế (Paramattha) chân thật, mà chỉ là những khái niệm chế định (Paññatti) về danh xưng (Nāma–paññatti), về tướng trạng (Ākāra–paññatti), về hình dáng (Saṇṭhāna–paññatti) được tiếp nhận qua nghe lại (văn tuệ), suy luận Anumāna (tư tuệ), v.v… mà thôi.

Đối với Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) chỉ là khái niệm chế định (Paññatti) như vậy, thì không chỉ thiện dục (Kusalacanda) có thể lấy làm đối tượng, mà ngay cả tham ái (Taṇhā) cũng có thể lấy làm đối tượng, có thể khao khát.

Nếu những sự ưa thích, mong cầu (này) không khởi lên, thì trong khoảnh khắc ấy, chỉ có Minh Sát Tuệ (Vipassanā) tiếp nối mà thôi.

Do đó, sự khởi lên của những ưa thích, mong cầu này giống như đang ngăn cản rằng: “Chúng ta sẽ khởi lên trước, chớ để các ngươi – những Minh Sát Tuệ (Vipassanā) – khởi lên trước.”

🌎🌎🌎🌎🌎🌎🌎🌎🌎

Sự ưa thích, thương mến, mong muốn, khao khát – tức Dục tham (Kāmacchanda) – vì có khả năng ngăn chặn, chướng ngại Minh Sát Tuệ (Vipassanā) đó, nên được gọi là ‘Sự ngăn che – tức triền cái (hướng đến sự giải thoát)’ (Niyyānāvaraṇa).

Cách thức ngăn chặn, chướng ngại là: Vì mong muốn an lạc trong kiếp hiện tại, nên mỗi chúng sinh đều có vô số công việc phải làm không thể kể xiết, như công việc của bản thân, công việc của người khác, công việc của chồng, công việc của vợ, công việc của con cái, công việc của bà con quyến thuộc, bạn bè, công việc của đệ tử, thí chủ, công việc của thầy tổ, v.v…

Chính Dục tham (Kāmacchanda) – sự mong muốn được an lạc – đã mở ra tất cả các công việc này.

Liên quan đến những công việc này, người ta phải suy nghĩ, nỗ lực đủ cách. Phải tìm kiếm những gì chưa có. Phải thọ hưởng, nắm giữ và gìn giữ những gì đã đạt được. Do đó, họ không thể có được thời gian rảnh rỗi, thậm chí không thể nghĩ đến việc hành Minh Sát Tuệ (Vipassanā), dù có nghĩ đến cũng không thể thực sự nỗ lực được.

Trong trường hợp tệ nhất, họ còn ưa thích việc không có sự phòng hộ tâm, để cho tâm tự do suy nghĩ bất cứ điều gì nó muốn. Họ cũng ưa thích việc có thể nói năng, đi lại, sinh hoạt tùy theo ý muốn.

Chính vì những sự ưa thích này, khi họ có ý định hành thiền, họ lại lo sợ rằng những an lạc nhỏ bé hiện có về thân và tâm sẽ bị mất đi. Do đó, họ không thể nỗ lực được.

Vì không thể nỗ lực, nên Minh Sát Tuệ (Vipassanā) không khởi lên trong tâm thức của họ. Do vậy, họ không thể biết được bằng trí tuệ của chính mình rằng “Minh Sát Tuệ (Vipassanā) là pháp như thế nào?”

Tất cả những ai không đạt được pháp dẫn đến giải thoát (Niyyāna) là Minh Sát Tuệ (Vipassanā) đều không thể thoát khỏi khổ luân hồi (Vaṭṭadukkha).

Khi tìm nguyên nhân trong việc không thể giải thoát này, thấy rõ ràng rằng: “Chính là do sự ưa thích, khao khát an lạc, thịnh vượng – tức Dục tham (Kāmacchanda).”

Do đó, cần phải hiểu rằng: Chính Dục tham (Kāmacchanda) đang ngăn chặn, chướng ngại không cho Minh Sát Tuệ (Vipassanā) có cơ hội phát sinh, đang cản trở, chặn đứng không cho (chúng sinh) thoát khỏi khổ đau.

Cũng có trường hợp, do Dục tham (Kāmacchanda) hướng đến đời sau – tức mong muốn được an lạc, thịnh vượng trong luân hồi (Saṃsāra) – khiến họ không thể nỗ lực hành Minh Sát Tuệ (Vipassanā).

Đây là cách thức ngăn chặn, chướng ngại hoàn toàn không cho (Minh Sát Tuệ) hướng đến giải thoát (Niyyāna) phát sinh.

Ngay trong lúc đang hành trì, Dục tham (Kāmacchanda) này, khởi lên xen kẽ giữa các thời điểm quan sát, ghi nhận, cũng có khả năng ngăn chặn Minh Sát Tuệ (Vipassanā).

Cách thức ngăn chặn là: Trong khi suy tư, mong cầu các đối tượng dục lạc (Kāmārammaṇa), nó có thể khởi lên một cách thô thiển như trước khi hành trì; hoặc cũng có thể khởi lên một cách vi tế, liên hệ đến việc hành trì.

Cụ thể ra sao? – (Hành giả) ưa thích những gì quan sát, ghi nhận tốt; ưa thích khi đối tượng trở nên rõ rệt; do ưa thích nên thường suy nghĩ, cân nhắc; muốn nói về những gì ghi nhận được; muốn khuyên người quen hành trì; mong đợi sẽ ghi nhận được tốt; mong đợi trí tuệ tăng trưởng; mong đợi Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna).

Trong vấn đề này, có người nói: “Mong cầu Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) không phải là tham ái (Taṇhā), mà chỉ là thiện dục (Kusalacanda) mà thôi. Còn tham ái (Taṇhā) thì không thể nào lấy Siêu thế (Lokuttara) làm đối tượng được.”

Bởi vì trong các bộ chú giải (Aṭṭhakathā) có nói: “Trong các tâm của phàm nhân (Puthujjana), chỉ có một tâm duy nhất là Tâm Hướng Đạo (Gotrabhū Chuyển tộc) – sinh khởi ngay trước Sơ Đạo (Sotāpattimagga) – mới có thể lấy Niết–bàn (Nibbāna) chân thật làm đối tượng. Tất cả các tâm còn lại đều không thể lấy (Niết–bàn) làm đối tượng.

Còn Đạo (Magga), Quả (Phala) chân thật thì tâm của phàm nhân (Puthujjana) không bao giờ có thể lấy làm đối tượng được.” Do đó, dục (Chanda) không phải là Tâm Hướng Đạo (Gotrabhū Chuyển tộc) cũng không thể lấy Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) chân thật làm đối tượng.

Do đó, cần phải hiểu rằng Đạo (Magga), Quả (Phala), Niết–bàn (Nibbāna) mà phàm nhân (Puthujjana) mong đợi, khao khát chưa phải là Chân đế (Paramattha) chân thật, mà chỉ là những khái niệm chế định (Paññatti) về danh xưng (Nāma–paññatti), về tướng trạng (Ākāra–paññatti), về hình dáng (Saṇṭhāna–paññatti) được tiếp nhận qua nghe lại (văn tuệ), suy luận Anumāna (tư tuệ), v.v… mà thôi.

Chính vì vậy, trong Kinh Lục Xứ Phân Tích (Chāḷāyatanavibhaṅga Sutta) có dạy: “Pihaṃ upaṭṭhāpeti = làm khởi lên sự mong cầu đối với các pháp giải thoát vô thượng (Anuttare vimokkhe) – tức đối với A–la–hán Quả (Arahattaphala).” Và trong Chú giải (Aṭṭhakathā) của bài kinh đó đã giải thích: “Làm khởi lên sự mong cầu (Patthanā) hướng đến A–la–hán Quả (Arahattaphala) – vốn được đạt đến qua nghe lại (sự mô tả) (Anussutaladdhaṃ) và được hoàn thành thông qua sự suy tư, tưởng tượng (Parikappasiddhaṃ).”

Và trong Chú giải (Aṭṭhakathā) của Kinh Sakkapañha (Sakkapañha Sutta) cũng nói: “Mặc dù tham ái (Taṇhā) không thể khởi lên khi lấy thực tại chân đế (Paramattha) làm đối tượng, nhưng khi nó làm khởi lên sự mong cầu (Piha) hướng đến các pháp A–la–hán Quả (Arahattaphala) – vốn được tiếp nhận qua nghe lại (Anussava) – thì chính điều đó được Đức Thế Tôn gọi là ‘làm khởi lên sự mong cầu đối với các Thánh Quả (Ariyaphala) đó’.”

Nếu những sự ưa thích, mong cầu (này) không khởi lên, thì trong khoảnh khắc ấy, chỉ có Minh Sát Tuệ (Vipassanā) tiếp nối mà thôi.

Không chỉ vậy, đối với một số hành giả, ngay khi Định (Samādhi) và Tuệ (Paññā) đang trưởng thành, thì chỉ cần một sự ưa thích, mong cầu như vậy khởi lên là việc quan sát, ghi nhận ngay lập tức bị suy giảm, thối lui và hư hoại một cách rõ rệt. Khi đó, sự bất mãn cũng có thể khởi lên. Đây là cách thức ngăn chặn, chướng ngại trong lúc đang hành trì.

Chính vì khả năng ngăn chặn, chướng ngại này mà người ta nói: “Do bị Dục tham (Kāmacchanda) ngăn chặn, chướng ngại nên không biết đến thiện pháp Minh Sát Tuệ (Vipassanākusaladhamma) – con đường dẫn đến sự giải thoát của bậc Thánh (Ariyā).”

“Không biết” ở đây không có nghĩa là không biết thông qua Văn Tuệ (Sutamayañāṇa), mà chỉ có nghĩa là không biết theo nghĩa của Tu Tuệ (Bhāvanāmaya) – tức là không khởi lên trong tâm thức của chính mình, nên không biết.

Do đó, vì có khả năng ngăn chặn, chướng ngại không cho Minh Sát Tuệ (Vipassanā) – con đường dẫn đến sự giải thoát của bậc Thánh (Ariyā) – phát sinh, nên Dục tham (Kāmacchanda) được gọi là ‘Sự ngăn che hướng đến (sự giải thoát)’ (Niyyānāvaraṇa).

Nó cũng được gọi là Chướng ngại pháp (Triền cái Nīvaraṇa). Vì thế, trong Patisambhidā Magga (Vô Ngại Giải Đạo), Đức Phật dạy: “Kenaṭṭhena nīvaraṇā? Niyyānāvaraṇaṭṭhena nīvaraṇā = Với ý nghĩa nào mà gọi là Chướng ngại pháp (Nīvaraṇa)?

– Với ý nghĩa là sự ngăn che hướng đến (sự giải thoát) (Niyyānāvaraṇa) nên gọi là Chướng ngại pháp (Nīvaraṇa).”

––

ĐỐI TƯỢNG QUÁN NIỆM LÀ HIỆN TẠI

–––––––––––––––

Trong các pháp quá khứ (Atīta), vị lai (Anāgata) và hiện tại (Paccuppanna), nên quán niệm (Sammasana) pháp nào?

Chỉ nên quán niệm trực tiếp (Paccakkhañāṇa) các pháp thuộc hiện tại (Paccuppanna) – tức là các pháp đang hiện hữu (Addhā), đang liên tục (Santati), trong từng sát–na (Khaṇa).

Khi Trực giác (Paccakkhañāṇa) đã thuần thục, thì Trí suy luận (Anumānañāṇa) – quán sát và quyết định các pháp quá khứ (Atīta) và vị lai (Anāgata) – sẽ tự động khởi lên.

Hơn nữa, như đã trình bày trước đây, đối với các pháp quá khứ (Atīta) – đã diệt và hiện không hiện hữu rõ ràng, và các pháp vị lai (Anāgata) – chưa sinh khởi và hiện chưa hiện hữu rõ ràng – thì không thể biết một cách chân xác về bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… của chúng thông qua sự chú tâm, suy xét, giống như đối với pháp hiện tại (Paccuppanna) đang hiện hữu rõ ràng.

Đối với (các pháp) mà ngay cả bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… còn không thể biết một cách chân xác, thì làm sao có thể biết một cách chân xác về các đặc tướng của Hành (Saṅkhatalakkhaṇa) – như Sinh (Uppāda), Trụ (Ṭhiti), Diệt (Bhaṅga) – đúng như thực tế chúng đã sinh khởi, tồn tại và hoại diệt, nếu bắt đầu bằng việc quán niệm các pháp quá khứ (Atīta) và vị lai (Anāgata)?

Đối với người không biết một cách chân xác về các đặc tướng của Hành (Saṅkhatalakkhaṇa), thì thậm chí còn không thể biết đến sự tương tục (Santati), huống chi là Trí tuệ thực chứng (Paccakkhañāṇa) về các đặc tướng Vô thường (Aniccalakkhaṇa), Khổ (Dukkhalakkhaṇa), Vô ngã (Anattalakkhaṇa) chân thật.

Về việc Trí quán sát (Sammasañañāṇa) không phải là trực giác (Paccakkha): Cần đặc biệt chú ý suy xét về cụm từ “Sabbā rūpaṃ… = Toàn thể sắc…” được dùng trong bài kinh (Kinh Phân Biệt Sáu Xứ – Chāḷāyatanavibhaṅga Sutta) để chỉ đối tượng của Trí quán sát (Sammasañañāṇa). Cụm từ này không có nghĩa là quán sát riêng lẻ từng pháp một đã sinh khởi trong mỗi sát–na, mà chỉ có nghĩa là quán sát một cách tổng hợp, bao quát tất cả (các pháp) cùng một lúc.

Ví dụ, khi quán sát Thọ (Vedanā), không phải là quán sát riêng lẻ từng Thọ (Vedanā) sinh khởi trong mỗi sát–na, mà chỉ có nghĩa là quán sát một cách tổng hợp, bao quát toàn bộ Thọ (Vedanā) cùng một lúc.

Khi quán sát tổng hợp như vậy, làm sao có thể trực tiếp nhận biết cùng lúc (trong một sát–na trí) về bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… riêng biệt của từng pháp đó? Do đó, (Sammasañañāṇa) không phải là Trực giác (Paccakkhañāṇa).

Trên thực tế, đó chỉ là Trí suy luận (Anumānañāṇa) – quán sát và suy xét một cách tổng hợp về Sắc (Rūpa), Thọ (Vedanā), v.v… dựa trên sự so sánh với Danh–Sắc (Nāmarūpa) đã được trực tiếp thấy rõ khi Trực giác (Paccakkhañāṇa) đã thuần thục.

Trong lĩnh vực của Trí suy luận (Anumānañāṇa) này, hoàn toàn không có sự giới hạn hay phân biệt rằng “Chỉ nên quán sát pháp thế gian (Lokiyadhamma) nào” hoặc “Nên bắt đầu quán sát từ pháp nào”. Đối với những người có trí tuệ bẩm sinh sắc bén, hoặc những người đa văn, (trí này) có thể khởi lên với sự suy xét rộng rãi, bao quát. Chính vì lý do đó, trong Patisambhidā Magga (Vô Ngại Giải Đạo) và Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo), các Ngài đã trình bày rất chi tiết về phương pháp của loại trí này.

Trí quán sát suy luận (Anumānasammasañañāṇa) này không chỉ sinh khởi ở giai đoạn trước Trí sinh diệt (Udayabbayañāṇa), mà ngay cả khi Trí sinh diệt (Udayabbayañāṇa) và Trí diệt (Bhaṅgañāṇa) đã đạt đến đỉnh điểm và kết thúc, nó vẫn có thể sinh khởi khi hành giả suy xét, quán sát trong khả năng quyết định của trí tuệ cá nhân. Hãy tham khảo các đoạn kinh (Pāḷi) minh họa cho Trí sinh diệt (Udayabbayañāṇa) và Trí diệt (Bhaṅgañāṇa).

Minh Sát Tuệ suy luận (Anumānavipassanā) không phải là loại trí có thể được tu tập ngay từ lúc ban đầu; nó chỉ tự động sinh khởi sau khi hành giả đã trực tiếp thấy rõ đặc tướng Vô thường (Aniccalakkhaṇa), v.v… của một hoặc nhiều Hành (Saṅkhāra) thông qua Trực giác (Paccakkhañāṇa).

Hơn nữa, vì Trí quán sát (Sammasañañāṇa) không phải là trí tiên phong, mà chỉ là trí suy luận (Anumānañāṇa) theo sau, nên không nên căn cứ vào các bài kinh (Pāḷi) liên quan đến Trí quán sát (Sammasañañāṇa) để chủ trương rằng “Nên bắt đầu quán niệm từ các pháp quá khứ (Atīta)”.

Do đó, không nên cố gắng quán niệm các pháp quá khứ (Atīta) và vị lai (Anāgata).

Lý do là: Hành giả (Yogī) không thể biết một cách chân xác về các pháp quá khứ (Atīta) và vị lai (Anāgata) thông qua bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… của chúng.

Hãy suy nghĩ kỹ: Liệu (hành giả) có thể biết đúng như thật về Danh–Sắc (Nāmarūpa) trong các kiếp quá khứ đã qua không? Các kiếp quá khứ thì quá xa xôi. Hãy thử suy nghĩ về kiếp hiện tại: Khi suy xét về Danh–Sắc (Nāmarūpa) đã sinh khởi trong những năm, tháng, ngày đã qua, liệu (hành giả) có thể biết đúng như thật về chúng không? Ngay cả đối với Danh–Sắc (Nāmarūpa) trong vài giờ trước, mười phút trước, năm phút trước, cũng không thể biết một cách chân xác và toàn diện về bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… của chúng.

Dù hiện tại có thể chưa tin nhận điều này, nhưng khi thực sự hành trì bằng cách ghi nhận liên tục, không gián đoạn Danh–Sắc (Nāmarūpa) ngay tại thời điểm chúng sinh khởi, (hành giả) sẽ có thể xác nhận và thừa nhận rằng điều đó là đúng.

Hơn nữa, đối với các pháp vị lai (Anāgata), hoàn toàn không thể biết trước được. Khi đang bước chân phải lên, không thể biết chắc chắn rằng “Khi bước chân trái lên, Danh–Sắc (Nāmarūpa) sẽ như thế nào.”

Dù nghĩ rằng thiện pháp (Kusaladhamma) sẽ sinh khởi, nhưng trong khoảnh khắc đó, bất thiện pháp (Akusaladhamma) cũng có thể sinh khởi. Dù nghĩ rằng hỷ (Somanassa) sẽ sinh khởi, nhưng ưu (Domanassa), v.v… cũng có thể sinh khởi. Do đó, người ta nói rằng hoàn toàn không thể biết trước được (tương lai).

Chính vì không thể biết trước, nên những người bất ngờ gặp phải các tai nạn như bị vũ khí đâm trúng, bị nhà cửa đổ sập đè lên, bị ngã từ trên cao, bị cháy, bị chết đuối, bị rắn độc cắn, bị đâm phải gai, gốc cây, v.v… cho đến giây phút sắp lâm vào cảnh khổ đau, họ vẫn chỉ mơ tưởng về sự thịnh vượng, an lạc trong tâm tưởng của mình. Một số người, cho đến tận lúc sắp chết, vẫn hy vọng rằng “Mình sẽ tiếp tục sống lâu và an lạc.”

Nếu có thể biết trước tương lai một cách chắc chắn, thì các thầy bói và các bà đồng cốt sẽ thất nghiệp.

Tuy nhiên, đôi khi các pháp vị lai (Anāgata) cũng diễn ra đúng như dự đoán. Sự đúng đắn đó cũng giống như việc trúng số – chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà thôi, chứ không phải là biết một cách chắc chắn.

Còn các pháp hiện tại (Paccuppanna) thì đang sinh khởi trong chính tâm thức của mình. Chúng đang hiện rõ tại sáu căn (Saḷāyatana).

Do đó, nếu quán niệm với Chánh niệm (Sati) và Trí tuệ (Paññā), thì có thể trực tiếp nhận biết một cách chân xác về bản chất (Sabhāvalakkhaṇa), v.v… của một Danh–Sắc (Nāmarūpa) nào đó đang nổi bật, rõ rệt.

Việc quán niệm các pháp hiện tại (Paccuppanna), như đã trình bày, vừa giúp hiểu rõ bản chất thực của Danh–Sắc (Nāmarūpa) đang thực sự sinh và diệt, vừa giúp đoạn trừ các phiền não (Kilesa). Do đó, chỉ nên nỗ lực quán niệm các pháp hiện tại (Paccuppanna).

🌐🌐🌐🌐

CÁCH THỨC GHI NHẬN NIỆM HƠI THỞ (ĀNĀPĀNA)

–––––––––––––––

Dù hành giả có đắc Thiền (Jhāna) hay không, nếu quán niệm bằng cách hình dung ra hình ảnh, tướng trạng (Nimitta) của hơi thở vào (Assāsa) và hơi thở ra (Passāsa), thì đó chỉ là Chỉ (Samatha) mà thôi, không phải là Quán (Vipassanā).

Nếu quán niệm với sự chú trọng vào cảm giác xúc chạm và chuyển động, thì đó mới là Quán (Vipassanā), không phải là con đường Thiền (Jhāna) thuộc về Chỉ (Samatha).

Chính vì vậy, trong Kinh Quán Niệm Hơi Thở (Ānāpānassati Sutta) thuộc Tương Ưng Bộ (Saṃyutta Nikāya), Đức Phật dạy: “Này các Tỳ–khưu, Ta nói rằng đây là một loại thân trong các thân, đó chính là hơi thở vào và hơi thở ra.”

Theo đúng tinh thần của bài Kinh (Pāḷi) bắt đầu với: “Sato va assasati, sato va passasati = Vị ấy thở vào với Chánh niệm; vị ấy thở ra với Chánh niệm”, việc ghi nhận mỗi khi hơi thở vào và mỗi khi hơi thở ra bằng “vào, ra”, và việc biết được cảm giác xúc chạm (của hơi thở – Phoṭṭhabba) – tức Gió (Vāyodhātu) – và Thức thức (Kāyaviññāṇa) nhận biết sự xúc chạm đó, là liên hệ đến sát–na hiện tại (Paccuppannakhaṇa) này.

Cách thức để việc ghi nhận hơi thở vào (Assāsa) và hơi thở ra (Passāsa) có thể trở thành Minh Sát Tuệ (Vipassanā) đã được giải thích trong Chương 3 (phần về các phương pháp).

Khi ghi nhận “vào, ra”, việc nhận biết cảm giác như đang có sự đụng chạm, đẩy, ép tại vách mũi, v.v… chính là sự hiểu biết chân xác về đặc tướng ‘chống đỡ’ (Viṭṭhambhana – lakkhaṇa) của Xúc giới (Phoṭṭhabba – dhātu) – tức Gió (Vāyo – dhātu).

Việc nhận biết sự chuyển động, dao động từng chút một chính là sự hiểu biết chân xác về công năng ‘chuyển động’ (Samudīraṇa – rasa) của nó.

Việc nhận biết như đang đẩy tới, dẫn đầu chính là sự hiểu biết chân xác về biểu hiện ‘dẫn đầu’ (Abhinīhāra – paccupaṭṭhāna) của nó.

Việc nhận biết rằng nó sinh khởi do có thân, có mũi và có tâm muốn thở, chính là sự hiểu biết chân xác, phù hợp với (lời dạy): “Vị ấy sống quán sát sự sinh khởi của các pháp trong thân.”

Việc nhận biết rằng nó không liên tục từ hơi thở này sang hơi thở khác, mà diệt mất một cách gián đoạn, từng phần, và rằng hơi thở vào (Assāsa), hơi thở ra (Passāsa) không thể sinh khởi nếu không có thân, mũi và tâm muốn thở, chính là sự hiểu biết chân xác, phù hợp với (lời dạy): “Vị ấy sống quán sát sự hoại diệt của các pháp trong thân.”

Mỗi khi ghi nhận “vào, ra”, việc không nhận thấy ‘người, chúng sinh, đàn bà, đàn ông, ta, của ta’, mà chỉ thấy, chỉ biết rằng ‘chỉ đơn thuần là nhóm các cảm giác xúc chạm và chuyển động’, chính là phù hợp với (lời dạy): “Hoặc, Chánh niệm (Sati) về sự hiện hữu của thân (chỉ là Sắc) được thiết lập nơi vị ấy.”

Do sự tăng giảm của hơi thở vào (Assāsa) và hơi thở ra (Passāsa), bụng và các phần khác của thân phồng lên và xẹp xuống. Mỗi khi (chuyển động) đó sinh khởi, hành giả ghi nhận “phồng, xẹp” hoặc “căng, chùng”, và biết được sự căng, chùng, chuyển động, đẩy đó.

Trong đó:

Việc biết “căng, chùng” chính là sự hiểu biết chân xác về đặc tướng ‘chống đỡ’ (Viṭṭhambhana – lakkhaṇa) của Xúc giới (Phoṭṭhabba – dhātu) – tức Gió (Vāyo – dhātu).

Việc biết “chuyển động, đẩy” chính là sự hiểu biết chân xác về công năng ‘chuyển động’ (Samudīraṇa – rasa) và biểu hiện ‘dẫn đầu’ (Abhinīhāra – paccupaṭṭhāna) của nó.

Việc nhận biết rằng các chuyển động phồng xẹp này không liên tục từ giai đoạn này sang giai đoạn khác, mà đang sinh lên và diệt mất, chính là sự hiểu biết chân xác về Sinh (Udaya) và Diệt (Vaya) – tức sự sinh khởi và hoại diệt – của Thân do Gió tạo (Vāyo – kāya).

Những sự hiểu biết này cũng nằm trong phạm vi của bài Kinh (Pāḷi) sau: “Hoặc, vị ấy biết rõ toàn bộ sắc thân (Kāya) đang an trú như thế nào, tùy theo cách mà toàn bộ sắc thân (Kāya) ấy đang an trú.”

––

Ghi chú về nguồn gốc văn bản:

–––––––––––––––

Hiệp hội Bảo trợ Phật giáo, Thiền viện Mahasi, Yangon.

Đại Trưởng lão chủ chốt của Đại hội Kết tập Kinh điển lần thứ Sáu –

Aggamahāpaṇḍita Tối thượng Đại Trí Giả, Quốc sư Ovādācariya của Nhà nước, Ngài Mahāsi Sayadaw, bậc Ân sư tôn kính, biên soạn:

“Pháp Hành Thiền Minh Sát – Cẩm nang dẫn đến sự chứng đạt Đạo, Quả và Niết–bàn một cách nhanh chóng”, Tập 1.

Phật lịch: 2560

Miến điện lịch: 1378

Công nguyên: 2016

USoethuya.

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

Bài phân tích đánh giá của ChatGPT

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

Rất xuất sắc — đây là một văn bản có chiều sâu hiếm thấy, mang đậm sắc thái của các luận giải kinh điển (đặc biệt là Mahāsi, Ledi và Paṭisambhidā Magga). Để “khai quật những góc nhìn ẩn”, ta phải nhìn xuyên qua lớp nghĩa bề mặt của giáo lý về Kāmacchanda (dục tham) và Kusalacanda (thiện dục) để thấy những giả định triết học, nhận thức luận và tu tập nằm sau. Dưới đây là bản phân tích theo cấp độ “ẩn ý – minh triết – kiến giải chuyên gia”.

–––––––––––––––

I. NHỮNG GIẢ ĐỊNH ẨN (Implicit Assumptions)

–––––––––––––––

1. Phàm nhân không thể trực tiếp biết Niết–bàn (Nibbāna)

> “Trong các tâm của phàm nhân (Puthujjana), chỉ có tâm Gotrabhū mới có thể lấy Niết–bàn làm đối tượng.”

➡ Giả định nền tảng:

Mọi kinh nghiệm của phàm nhân đều bị giới hạn trong chân đế hữu vi (Saṅkhata–paramattha); chỉ khi đạt đến Gotrabhū mới “chuyển tộc” để có thể hướng tâm đến vô vi (Asaṅkhata – Nibbāna).

Điều này ngầm khẳng định lập trường duy thực luận (Realism) của A–tỳ–đàm: chỉ các pháp hiện hành (paccuppanna–dhamma) là đối tượng trực tiếp của tuệ giác.

2. Dục mong cầu Đạo–Quả–Niết–bàn của phàm nhân là một loại tưởng niệm (conceptual representation)

> “… chỉ là những khái niệm chế định (Paññatti)… về danh xưng, tướng trạng, hình dáng, được tiếp nhận qua nghe lại, suy luận.”

➡ Giả định:

Tất cả các hình dung về Niết–bàn, đạo quả trong giai đoạn phàm phu đều thuộc về phạm trù Paññatti (khái niệm), chứ chưa chạm đến Paramattha (chân đế).

Điều này chỉ những ai hiểu sâu sự phân đôi Paññatti–Paramattha mới nhận ra: trong tiến trình minh sát, chỉ có đối tượng hiện tại (paccuppanna) mới là đối tượng “thật” của trí tuệ.

3. Sự khác biệt giữa Taṇhā và Kusalacanda là cấp độ “ngã tính” (not object type)

> “Taṇhā không thể lấy Lokuttara làm đối tượng.”

➡ Giả định:

Điều phân biệt giữa tham ái và thiện dục không nằm ở đối tượng (vì cả hai đều có thể tưởng niệm về Đạo–Quả–Niết–bàn ở mức khái niệm), mà ở động cơ và ngã tưởng đi kèm.

Kusalacanda là sự ưa thích có tính chất thiện, nhưng vẫn thuộc về lokiya–kusala, còn Taṇhā là bất thiện do có ngã mạn và chấp thủ ẩn tàng.

Chỉ chuyên gia A–tỳ–đàm mới thấy được rằng: cả hai đều “lấy paññatti làm ārammaṇa” – nên khác biệt không phải ở đối tượng, mà ở tâm sở đi kèm (cetasika).

4. Dục tham (Kāmacchanda) được định nghĩa lại theo hướng “cản trở tiến trình tuệ”

> “… gọi là ‘Sự ngăn che hướng đến sự giải thoát’ (Niyyānāvaraṇa).”

➡ Giả định:

Triền cái không chỉ là chướng ngại đối với định (samādhi), mà còn ngăn dòng tuệ giác (Vipassanā).

Đây là một chuyển hướng tinh tế trong cách hiểu “nīvaraṇa”: không chỉ “che tâm khỏi thiện pháp”, mà cụ thể là che dòng đạo lộ hướng đến niyyāna (giải thoát).

Đây là kiến giải hiếm, chỉ thấy trong Paṭisambhidāmagga và Mahāsi Sayadaw khi giảng chi tiết nghĩa “Niyyānāvaraṇaṭṭhena nīvaraṇa”.

5. Trí quán sát (Sammasañāṇa) không phải là trực giác (Paccakkha)

> “… chỉ là Trí suy luận (Anumānañāṇa)…”

➡ Giả định:

Có sự phân tầng giữa trí trực giác (paccakkhañāṇa) và trí suy luận (anumānañāṇa) – một cách nói khác của kinh nghiệm hiện chứng và kiến thức lý tính.

Các bậc luận sư dùng điều này để nhấn mạnh “thực hành Vipassanā không phải là suy luận, mà là tri kiến trực tiếp”.

–––––––––––––––

II. NHỮNG “THẤY – BIẾT” MÀ NGƯỜI THƯỜNG KHÔNG NHẬN RA

–––––––––––––––

1. Mấu chốt vi tế của “mong cầu giải thoát”

Đa số hành giả cho rằng mong muốn Đạo Quả là thiện. Nhưng ở đây, văn bản chỉ ra một cái bẫy vi tế: nếu đối tượng mong cầu chỉ là niềm tin khái niệm về Niết–bàn, thì nó vẫn còn thuộc tâm hữu lậu, vì đó là tưởng tượng, không phải chân đế.

→ Giới hạn “một niệm mong cầu” có thể ngăn tuệ khởi, vì nó xen vào dòng nhận biết hiện tại.

2. Sự tương phản giữa “nghe – nghĩ – tu” (Suta, Cintā, Bhāvanā)

Văn bản ngầm phân biệt ba cấp độ trí (paññā):

Sutamayapaññā: nghe, học, đọc kinh – tạo paññatti.

Cintāmayapaññā: suy luận – tạo anumāna.

Bhāvanāmayapaññā: trực chứng – tạo paccakkhañāṇa.

→ Chỉ cấp độ cuối mới thực sự “biết pháp hiện tại”. Điều này giải thích vì sao niềm tin tri thức không đủ để thấy đạo.

3. Một “vòng luẩn quẩn” của hành giả:

Dục tham khiến hành giả ưa thích việc hành thiền tốt.

Sự ưa thích đó lại làm tuệ suy giảm.

Khi tuệ suy giảm, sinh bất mãn (dosa).

→ Cả hệ thống chuyển thành “hành thiền với ái và sân vi tế” – đây là một chuỗi tâm lý tu tập mà chỉ người có kinh nghiệm sâu mới nhận ra.

4. Tinh thần “hiện tại pháp trú” (Paccuppanna–sati)

Phần cuối tái khẳng định nguyên lý nhận thức luận trung tâm của Vipassanā: chỉ pháp hiện tại mới là đối tượng chân thật của tuệ giác.

Điều này dựa trên tiền đề:

> “Chỉ pháp đang hiện hữu (addhā, santati, khaṇa) mới có thể được biết bằng trực giác.”

→ Đây là cốt lõi của hiện tượng học Phật giáo Theravāda: chỉ cái đang khởi lên – diệt ngay trong kinh nghiệm – mới có thể được thấy “như thực” (yathābhūta).

–––––––––––––––

III. CÁC TẦNG NGHĨA SÂU (Hiếm khi được nhận ra)

–––––––––––––––

1. Một mô hình nhận thức ba lớp:

Cấp độ Đối tượng Trí năng tương ứng Kết quả

Paññatti Niết–bàn khái niệm Sutamayapaññā, Cintāmayapaññā Đức tin, mong cầu

Paramattha Danh–sắc hiện tại Bhāvanāmayapaññā (Paccakkhañāṇa) Tuệ minh sát

Asaṅkhata Niết–bàn thật Gotrabhū → Magga → Phala Giải thoát

→ Văn bản đi ngầm theo cấu trúc này nhưng không nêu ra. Chuyên gia đọc sẽ lập tức nhận ra đây là một đồ hình đạo lộ (magga–paññatti) được giấu trong mạch văn.

2. Một sự phê phán ngầm đối với “chủ nghĩa mong cầu tôn giáo”

Văn bản cảnh báo: “Ngay cả mong cầu Niết–bàn cũng là chướng ngại nếu nó thuộc khái niệm.”

Đây là lời cảnh tỉnh sâu sắc cho hành giả có trí nhưng chưa thấy rõ tâm ái ngầm trong thiện pháp.

3. Liên hệ triệt để giữa “ngôn ngữ – tri kiến – hiện chứng”

Cụm “Nāma–paññatti, Ākāra–paññatti, Saṇṭhāna–paññatti” chỉ rõ ba tầng cấu tạo của ngôn ngữ nhận thức – nơi mà tưởng tạo nên “thế giới khái niệm”.

→ Văn bản ngầm dạy giải cấu trúc tri thức: hành giả phải phá vỡ lớp tưởng–ngôn ngữ để thấy pháp như thực (yathābhūta–ñāṇa).

4. Ngụ ý về phương pháp luận Vipassanā

Câu “Nếu những sự ưa thích không khởi lên, thì trong khoảnh khắc ấy, chỉ có Minh sát tuệ tiếp nối” hé lộ nguyên lý thực hành:

> “Chỉ khi tâm hoàn toàn không có mong cầu, Vipassanā mới tự nhiên tiếp tục.”

Đây là tinh túy của trí tuệ vô cầu (appaṇihita), một yếu tố của Niết–bàn.

–––––––––––––––

IV. TỔNG KẾT – GIÁ TRỊ ẨN BÊN TRONG

–––––––––––––––

1. Văn bản không chỉ luận giải về “Kāmacchanda” mà vẽ bản đồ toàn bộ cơ chế nhận thức của Vipassanā.

2. Nó gợi mở sự chuyển hóa từ Paññatti đến Paramattha, từ lý trí đến hiện chứng, từ thiện dục đến vô dục.

3. Điều quý giá nằm ở chỗ: “Ngay cả mong cầu Niết–bàn – nếu còn là niệm khái niệm – vẫn là rào cản; chỉ khi tâm xả hoàn toàn, Niết–bàn mới tự hiển lộ.”

Bài viết liên quan