Bài 31: Nibbinda Ñāṇa – Tuệ Nhàm Chán Là Gì? Tu Tập Vun Bồi Như Thế Nào?

13 October 202513 October 2025 DNA 39 Views 0 Comments

https://www.facebook.com/share/p/19p7WB1Te2/

–––––––––––––––

Cho đến khi, bằng kinh nghiệm của chính mình, hành giả nhận thấy rằng các hành, saṅkhāra, tức danh pháp và sắc pháp, luôn luôn nhanh chóng sanh diệt, tuệ minh sát thật sự mới phát triển đầy đủ để thấy vô thường, khổ và vô ngã.

Và nếu không thật sự chứng nghiệm vô thường, khổ, vô ngã, nibbidā ñāṇa, tuệ chán nản, nhàm chán những đau khổ của danh pháp và sắc pháp, sẽ không phát sanh.

Và không có nibbidā ñāṇa, tuệ chán nản, không thể chứng ngộ Niết Bàn.

Chỉ khi tự mình chứng nghiệm bản chất vô thường, khổ và vô ngã của các hành saṅkhāra, tâm nhàm chán mệt mỏi mới phát triển, và nibbidā ñāṇa, tuệ chán nản, khởi hiện.

Chỉ khi tiến đạt đến nibbidā ñāṇa này Ðạo Tuệ, Quả Tuệ và sau đó là Niết Bàn, sẽ đến.

Vì lẽ ấy trong bài kinh Ðức Thế Tôn tuyên ngôn: Evaṁ passaṁ bhikkhave, sutvā ariyasāvako, rūpasmiṁpi nibbindati…:

“Này chư tỳ khưu, vị Thánh Ðệ Tử thấy như thế (tức thấy sắc, thọ, tưởng, hành, thức ‘không phải của ta, không phải là ta, không phải là tự ngã của ta’) càng phát tâm nhàm chán sắc, nhàm chán thọ, tưởng, hành, thức.”

Ðịnh Nghĩa Nibbinda Ñāṇa

–––––––––––––––

Trong đoạn kinh Pāli trên, mấy chữ “Thấy như thế ” tóm lược lời tuyên ngôn về tiến trình phát triển tuệ minh sát đến giai đoạn bhaṅga ñāṇa, tuệ diệt.

Và với những chữ “nhàm chán…” tóm lược tiến trình phát triển vipassanā ñāṇa, tuệ minh sát, từ bhaṅga, ādinava, và nibbidā (diệt, thấy hiểm họa, và chán nản) chí đến vuṭṭhānagāminī, tuệ đưa vượt lên, được mô tả một cách chính xác.

Như vậy trong Chú Giải kinh Mūlapaṇṇāsa có đoạn:

Nibbindatīti ukkanthati. Ettha ca nibbindāti vuṭṭhānagāminī vipassanā adhippeta.

Ṅibbindati… cảm nghe nhàm chán mệt mỏi, có nghĩa là buồn chán, bất mãn, không bằng lòng. Nghĩa rộng của danh từ ‘Nibbindati… là tuệ minh sát đạt đến Thánh Ðạo, được gọi là vuṭṭhāna, đưa vượt lên’.”

Trong sách Paṭisambhidāmagga và Visuddhimagga, tuệ chán nản, nibbinda ñāṇa, được liệt kê trong bảy giai đoạn phát triển liên tiếp: bhaṅga, ādīnava, nibbidā, muñcitukamyatā, paṭisaṅkhāra, saṅkhārupekkhā, và vuṭṭhānagāminī vipassanā ñāṇa. (Tuệ diệt, tuệ thấy hiểm họa, tuệ chán nản, tuệ muốn giải thoát, tuệ suy tư, tuệ xả hành, và tuệ đưa vượt lên).

Ðến đây chúng ta đã giải thích đến tầng tuệ chán nản, nibbidā.

Giờ đây Sư sẽ tiếp tục với phần còn lại.

Thật Sự Mong Muốn Niết Bàn

–––––––––––––––

Nhận thức rằng mỗi khi mình quán niệm thì chỉ thấy có tình trạng nhanh chóng tan rã, hành giả nhàm chán và bất mãn với danh uẩn và sắc uẩn phát hiện trong sự thấy, sự nghe v.v…

Vị ấy muốn tách lìa không còn dính líu đến các danh và sắc pháp ấy nữa, nhận định rằng muốn được thanh bình an lạc chỉ có cách là thoát ly hẳn ra khỏi tình trạng không ngừng sanh diệt của những hiện tượng danh sắc.

Ðó là sự khởi sanh của tâm thật sự mong muốn Niết Bàn.

Trước kia còn tưởng tượng Niết Bàn là một trung tâm điểm quan trọng mà mình hy vọng đến đó để thọ hưởng tất cả những lạc thú hằng mong mỏi. Ðó không phải là ước muốn cái thật sự là Niết Bàn, mà chỉ là loại hạnh phúc tại thế.

Những ai chưa thật sự thấy hiểm họa và khuyết điểm của danh pháp và sắc pháp còn ham muốn những loại hạnh phúc trần tục tại thế ấy. Họ không thể chấp nhận ý niệm hoàn toàn chấm dứt mọi danh pháp và sắc pháp, bao gồm những loại dục lạc.

Một hôm nọ nhà sư trẻ tuổi tên Lāludāyi có nghe Ðức Sārīputta (Xá Lợi Phất) thốt lên: “Niết Bàn quả thật hạnh phúc! Niết Bàn quả thật hạnh phúc!” Vị sư trẻ bạch hỏi, “Bạch Ngài, trong Niết Bàn không còn cảm giác, vậy thì không có gì để kinh nghiệm, có phải vậy không? Như thế thì làm sao có hạnh phúc trong Niết Bàn, nơi mà không còn cảm giác?”

Vị ấy nêu lên điểm thắc mắc này vì đã được dạy rằng Niết Bàn không còn danh pháp và sắc pháp, tức không có cảm giác. Nhưng vì tự mình chưa có kinh nghiệm về Niết Bàn nên vị ấy không thấy được ở Niết Bàn có thể có hạnh phúc gì.

Câu trả lời của Ngài Sārīputa là, “Chính vì sự kiện không có cảm giác mà đó là hạnh phúc.”

Ðúng thật vậy, trạng thái thanh bình an lạc là hạnh phúc hơn tất cả những cảm giác hoan hỷ thỏa thích. Ðó là chân hạnh phúc.

Một cảm giác được nghĩ là hạnh phúc hay thỏa thích bởi vì ta khát khao thèm muốn nó. Không thèm muốn, không khát vọng, ắt không có cảm giác nào có thể được xem là thỏa thích.

Hãy bình tâm suy tư trong giây lát, ta sẽ thấy rõ điểm này. Một món ăn thơm ngon xem hình như đem lại thích thú và khoái lạc trong khi ta ưa thích hay thèm nó.

Nhưng khi bệnh hoạn ốm đau hay lúc bụng no, cũng món ăn thơm ngon ấy, ta không còn thấy nó hấp dẫn nữa. Nếu bị bắt buộc phải ăn, ta sẽ không cảm nghe thích thú, không thấy nó là ngon lành, mà còn thấy đó là một nguồn đau khổ.

Hãy lấy một thí dụ khác, trong thời gian bao lâu ta có thể thưởng thức liên tục nhìn một cảnh đẹp, hay nghe một âm thanh êm dịu? Mấy tiếng đồng hồ, mấy ngày, mấy tháng, hay mấy năm?

Dầu chỉ trong hai mươi bốn tiếng đồng hồ ta cũng không thể giữ tâm liên tục thích thú trước khi nhàm chán, mệt mỏi.

Nếu còn phải tiếp tục nhìn quang cảnh ấy, hay phải nghe âm thanh ấy ta sẽ thấy đó là một kinh nghiệm khủng khiếp, một cực hình.

Do vậy, rõ ràng không ưa thích, không tham vọng, không cảm giác là hạnh phúc.

Một bài viết với đầy đủ chi tiết về vấn đề này đã được trình bày trong quyển sách của chúng tôi tựa đề “Concerning Nibbāna” [Sách được ấn hành dưới tựa đề: “Nibbānapaṭisaṁyutta Kathā: On The Nature of Nibbāna”, tại Yangon, Myanmar, May 1995, do Hội Buddha Sasana Nuggaha Foundation xuất bản].

Ức Ðoán Niết Bàn

–––––––––––––––

Vị hành giả đã phát triển tuệ chán nản nibbinda ñāṇa thật sự nhận thấy sắc thái độc hại của danh pháp và sắc pháp và trở nên chán nản.

Vị ấy hiểu rằng ở Niết Bàn không có danh pháp và sắc pháp, không cảm giác, thật sự là thanh bình an lạc, và hết lòng ước muốn thành đạt.

Cũng tựa hồ như ở từ xa nhìn ngắm mục tiêu để dò dẫm đường đi nước bước. Ðó là nhìn đến Niết Bàn bằng tuệ muốn giải thoát, muñcitukamyatā ñãṇa.

Vì ý chí muốn thành đạt Niết Bàn, Nibbāna, và lòng ham muốn thoát ly ra khỏi những hiểm họa của danh và sắc pháp ngày càng phát triển, hành giả càng thêm chuyên cần tinh tấn.

Với mức tinh tấn ngày càng tăng trưởng ấy hành giả tiến đạt đến tuệ suy tư, (paṭisaṅkhā ñāṇa, suy tư về những gì mình đã quán chiếu), trong khi ấy thông hiểu bản chất vô thường, khổ và vô ngã thâm sâu hơn trước. Ðặc biệt là đặc tướng đau khổ, được hành giả thấu triệt rõ ràng hơn.

Khi paṭisaṅkhā ñāṇa, tuệ suy tư, tăng trưởng và thuần thục, hành giả đạt đến tuệ xả hành (saṅkhārupekkhā ñāṇa, tâm hoàn toàn bình thản (xả) trước tất cả các vật được cấu tạo hay các pháp hữu vi (hành), tất cả danh pháp và sắc pháp.

Ðó là mô tả một cách tổng quát như thế nào bắt đầu từ sammasana ñāṇa, tuệ thấu đạt, một loạt những tuệ minh sát (vipassanā ñāṇa) dần dần phát triển nơi một cá nhân có thể rèn luyện (neyya).

Ðối với một vị thánh nhân, như bậc Tu Ðà Huờn, sau khi ngồi thiền một lúc thì có thể đến tầng xả hành (saṅkhārupekkhā).

Chắc chắn rằng trong Nhóm Năm Vị Tỳ Khưu, khi vừa nghe kinh Anattalakkhaṇa Sutta, Vô Ngã Tướng, thì tức khắc đạt đến tuệ giác này.

(Còn tiếp)

Nguồn trích dẫn: Kinh Vô Ngã Tướng Giảng Giải – Mahasi Sayadaw

Sumangala Bhikkhu Viên Phúc

Fb links: Mahasi Sayadaw – kinh vô ngã tướng giảng giải

Bài 1 – giới thiệu về bài giảng của mahasi sayadaw về kinh vô ngã tướng., Web Link

Bài 2 – thân thể rỗng không tự ngã., Web Link

Bài 3 – tà kiến về jīva attā tiểu ngã và parama attā đại ngã. căn nguyên của niềm tin có tạo hóa và sự luyến ái bám vào tự ngã., Web Link

Bài 4 – bốn loại luyến ái bám níu vào tự ngã, Web Link

Bài 5 – thân quán niệm xứ: quán niệm thực tướng rỗng không vô ngã của sắc uẩn, Web Link

Bài 6 – ba loại thọ (vedanā) và hiểu biết sai lầm rằng thọ là tự ngã., Web Link

Bài 7 – thọ là vô ngã vì thọ gây ra khổ đau và không thể điều khiển, Web Link

Bài 8 – thọ quán niệm xứ: quán niệm thực tướng rỗng không vô ngã của thọ uẩn, Web Link

Bài 9 – tưởng quán niệm xứ: quán niệm thực tướng rỗng không vô ngã của tưởng uẩn., Web Link

Bài 10 – hành quán niệm xứ: quán niệm thực tướng rỗng không vô ngã của hành uẩn., Web Link

Bài 11 – chuyện minh họa bản chất gây phiền não của những hành (saṅkhāras) bất thiện, và pháp tu tập chứng nghiệm lý vô ngã của hành uẩn., Web Link

Bài 12 – thức là vô ngã vì thức gây ra khổ đau và không thể điều khiển, Web Link

Bài 13 – chánh pháp – lời dạy của tất cả chư phật chánh đẳng giác khi xuất hiện trên thế gian là gì?, Web Link

Bài 14 –thế giới (ngũ uẩn) rỗng không như bọt nước., Web Link

Bài 15 – thấu hiểu đặc tướng vô ngã thông qua đặc tướng vô thường và đặc tướng khổ như thế nào?, Web Link

Bài 16: ngũ uẩn sắc thọ tưởng hành thức vô thường khổ vô ngã là điểm trọng yếu trong giáo huấn của đức thế tôn., Web Link

Bài 17: thấu hiểu lý vô ngã dựa trên đặc tướng vô thường và dựa trên sự thực hành minh sát tứ niệm xứ như thế nào?, Web Link

Bài 18: thấu hiểu lý vô ngã dựa trên đặc tướng khổ và dựa trên sự thực hành minh sát thân (sắc) quán niệm xứ thế nào? , Web Link

Bài 19: thấu triệt đặc tính vô thường – khổ – vô ngã thông qua thọ quán niệm xứ., Web Link

Bài 20: thấu triệt đặc tính vô thường – khổ – vô ngã thông qua quán niệm tưởng uẩn., Web Link

Bài 21: thấu triệt đặc tính vô thường – khổ – vô ngã thông qua quán niệm hành uẩn., Web Link

Bài 22: thấu triệt đặc tính vô thường – khổ – vô ngã thông qua quán niệm thức uẩn., Web Link

Bài 23: phương cách quán chiếu ngũ uẩn đoạn tận ba loại chấp thủ do tham ái, ngã mạn và tà kiến., Web Link

Bài 24: mười một phương cách quán chiếu phân tích sắc uẩn, Web

Bài 25: mười một phương cách quán chiếu phân tích thọ uẩn, Web

Bài 26: mười một phương cách quán chiếu phân tích tưởng uẩn, Web

Bài 27: mười một phương cách quán chiếu phân tích hành uẩn, Web

Bài 28: mười một phương cách quán chiếu phân tích thức uẩn, Web

Bài 29: làm thế nào thuần hóa tuệ minh sát nhờ quán niệm ngũ uẩn sinh diệt?, Web Link

Bài 30: tuệ chán nản phát triển khi thấy vô thường, khổ, vô ngã, Web Link

Còn tiếp…

Bài viết liên quan