(9) Các tâm lộ citta–vithī

5 November 2025 DNA 2 Views 0 Comments

(9) Các Tâm Lộ Citta–Vithī

https://www.facebook.com/share/p/1USC46umGk/

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

Các tâm lộ khác loại với những tâm hữu phần.

Tâm hữu phần giống với thức tái sinh về cảnh và tiến trình. Nó là dòng tâm thức theo sau thức tái sinh, do nghiệp sinh. Nó tập trung vào một trong ba cảnh, đó là cảnh nghiệp, cảnh nghiệp tướng và cảnh thú tướng của kiếp sống trước. Nó là loại tâm mà chúng ta có được khi ngủ say.

Nhưng có những thay đổi xảy ra khi chúng ta nhìn, nghe, ngửi, nếm, đụng chạm hoặc suy nghĩ, và những thay đổi về tâm như vậy được gọi là sáu tâm lộ.

Giả sử cảnh sắc được phản chiếu trên sắc thần kinh của con mắt, thì những sắc này, mỗi đơn vị sắc chỉ tồn tại trong 17 chập tư tưởng, được làm mới lại không ngừng cùng với những cảnh sắc và những cảnh pháp tương ứng của chúng (mental images).

Nhóm sắc thần kinh nhãn và nhóm sắc cảnh sắc xảy ra cùng lúc.

Nhưng sắc không mạnh vào lúc sinh khởi nên không có sự tiếp xúc giữa mắt và cảnh của nó trong thời gian hiện hữu của tâm hữu phần. Nói cách khác, không có sự phản chiếu cảnh sắc vào con mắt. Hữu phần diệt trước khi có sự phản chiếu như vậy được gọi là quá khứ hữu phần (atìtabhavanga).

Rồi một tâm hữu phần khác sinh lên và sự phản chiếu xảy ra. Kết quả là tâm hữu phần phản chiếu bị rung động, sự tập trung vào cảnh quen thuộc của nó yếu đi và nó bắt đầu xét cảnh thị giác. Trạng thái tâm như vậy gọi là hữu phần rung động (bhavanga calana).

Rồi một tâm hữu phần khác thế chỗ, nhưng nó quá yếu đến nỗi nó vừa diệt thì luồn hữu phần cũng bị cắt ngang.

Tâm bắt đầu muốn biết cảnh mà mắt thấy. Tâm dò xét này được gọi là tâm khán môn hay chuyển hướng tâm (àvajjana–citta) và có năm loại tâm như vậy tương ứng với năm căn.

Tiếp theo là năm nhãn thức, và sau khi nhãn thức diệt, có sinh khởi tâm tiếp thâu chuyên chú vào cảnh sắc.

Hữu phần là tâm quả sinh lên từ hành, như nhãn thức và tâm tiếp thâu. Chúng được gọi là tâm quả dị thục (vipàka–citta). Có hai loại tâm quả dị thục, đó là tâm quả thiện và tâm quả bất thiện, do bởi thiện hành và bất thiện hành.

Nói cách khác, tâm chuyển hướng (àvajjana–citta), về mặt đạo đức, không phải thiện cũng không phải bất thiện. Nó cũng chẳng phải là tâm quả dị thục. Nó được gọi là tâm duy tác (kiriyà–citta), có nghĩa là chỉ hành động mà không có quả nghiệp, là loại tâm thường được coi là của vị A–la–hán.

Sau khi tâm đã tiếp nhận cảnh, nó dò xét về đặc tánh của cảnh, xem tốt, xấu v.v… Tâm dò xét như vậy được gọi là quan sát tâm (santìrana–citta).

Rồi tiếp theo là tâm quyết định (vuttho–citta), rằng đó là tốt v.v…

Do tâm quyết định này dẫn theo một chuỗi kế liền nhau gồm bảy tốc lực tâm (javana).

Tốc lực tâm xảy ra rất nhanh. Nó có tốc lực và sự thúc đẩy mà những thành phần khác của quá trình tâm không có. Nó kết hợp với những sở hữu tâm có sức mạnh, có thể là thiện hoặc bất thiện, như tham (lobha) hoặc vô tham (alobha).

Chẳng lấy làm lạ rằng những tâm bất thiện phóng đến cảnh một cách nhanh chóng.

Như vậy, trạng thái tham làm cho chúng ta có khuynh hướng vươn tới và chộp lấy cảnh khả ái.

Trạng thái sân làm khởi động ước muốn xông lên và tiêu diệt cảnh một cách mù quáng.

Hoài nghi, phóng dật và vô minh cũng vậy, tự chúng nhanh chóng kết hợp với cảnh của chúng.

Các trạng thái tâm thiện cũng như thế. Do tánh chất hùng mạnh và đầy thôi thúc của chúng, những dục ái cũng được gọi là có đổng lực (kàmajavanacitta).

Sau bảy tốc lực là hai tâm mót (tadàrammana–citta). Tâm này có liên quan đến cảnh của tốc lực tâm và như vậy chức vụ của nó làm thành tựu hành động lưu luyến của tâm đứng trước nó.

Ở trong lộ trình tâm, nhãn thức nương nhãn căn, là danh sắc khởi sinh cùng với quá khứ hữu phần.

Những thức khác nương vào sắc quả tim, là danh sắc khởi tòng theo các tâm khác.

Mười bốn tâm, từ Avajjana đến tadàrammana, chỉ bắt cảnh hiện tại. như vậy, mười bốn tâm này là những tâm lộ (vithicitta), khác loại với những tâm hữu phần.

Sau khi tâm mót thứ hai diệt và cũng đánh dấu sự kết thúc lộ trình tâm, thì sự hoạt động của tâm trở lại trạng thái hữu phần, giống như giấc ngủ say.

Một ví dụ được nêu ra ở đây để làm sáng tỏ lộ trình tâm.

Một người đàn ông đang nằm ngủ say dưới gốc xoài. Một trái xoài rơi xuống và ông ta thức dậy. Sau khi nhặt trái xoài lên, người kia xem xét nó. Ông ta ngửi trái xoài và khi biết trái xoài đã chín, ông ta bèn ăn nó. Rồi ông ta xem xét lại hương vị của nó rồi ngủ tiếp.

Ở đây, trạng thái hữu phần có cảnh của nó là nghiệp, nghiệp tướng và thú tướng, giống như trạng thái đang ngủ say.

Sự giật mình thức dậy do trái xoài rơi xuống giống như sự sinh diệt của tâm hữu phần.

Sự dò xét tìm kiếm là tâm chuyển hướng (Àvajjana). Thấy cảnh hay nhãn thức là thấy trái xoài.

Tâm quan sát giống như người đàn ông xem xét trái xoài.

Kết luận rằng trái xoài ấy đã chín là tâm kết luận hay quyết định (vuttho–citta).

Tốc lực tâm (javana) là hành động ăn trái xoài và

tâm mót (tadàrammana) giống như sự suy nghĩ về hương vị của nó.

Trở lại trạng thái hữu phần giống như nằm ngủ trở lại.

Nếu cảnh sắc không được rõ, thì sau khi tâm quá khứ hữu phần sinh lên hai hoặc ba lần thì cảnh ấy mới hiện ra trên nhãn căn. Ðối với những cảnh sắc như vậy thì lộ trình tâm không kéo dài đến tâm mót, mà chỉ đến tốc lực tâm rồi chìm vào trạng thái hữu phần.

Nếu cảnh sắc yếu hơn nữa thì nó chỉ phản chiếu vào nhãn căn sau khi quá khứ hữu phần đã sinh lên từ năm đến chín lần. Lộ trình tâm như vậy sẽ không kéo dài đến tốc lực tâm, mà dừng lại sau khi tâm quyết định sinh lên hai hoặc ba lần.

Loại lộ trình tâm dừng lại ngang quyết định tâm như vậy rất quan trọng trong việc thực hành thiền minh sát vì vị hành giả thường xuyên duy trì chánh niệm, không tầm cầu hay quan tâm đến cảnh ngũ trần.

Sự phản chiếu như vậy đến chậm, tâm chuyển hướng yếu, nhãn thức không rõ, sự tiếp thâu không tới đâu, sự quan sát không có hiệu quả và sự kết luận không nhất quyết. Bởi vậy, sau khi xét cảnh hai hoặc ba lần tâm rơi trở lại trạng thái hữu phần.

Cảnh không đủ rõ để làm ô nhiễm tâm và nhờ vậy, hành giả bắt đầu giác ngộ tánh chất vô thường, khổ và vô ngã của các pháp. Chỉ có sự thấy vô tư và quá trình tâm hoàn toàn thoát khỏi các trạng thái ô nhiễm.

Lộ trình tâm mà chúng tôi nêu ra ở trên đối với con mắt cũng được áp dụng cho tai, mũi, lưỡi và thân.

––o0o––

Lộ Tâm Ý Môn

–––––––––––––––

Lộ ý môn gồm có ba loại, tương ứng với ba loại tốc lực tâm, là Nghiệp tốc hành (kammajavana), Thiền na tốc hành (jhànajavana) và Ðạo quả tốc hành (maggaphala–javana).

Ở đây, điều muốn nói là lộ ý chứa nghiệp tốc hành. Trong khi dòng hữu phần đang trôi chảy, thì có xuất hiện trong tâm năm loại cảnh trần mà người ta đã từng trải qua, hoăc đôi khi là những cảnh mà người ta chưa từng tiếp xúc.

Rồi chập hữu phần bị rúng động và chập kế tiếp bị cắt đứt.

Kế tiếp là tâm chuyển hướng hay ý môn hướng tâm, hao hao giống với quyết định tâm trong lộ ngũ môn.

Giống như quyết định tâm, tâm chuyển hướng dẫn đến tốc lực tâm, là sinh khởi những tình cảm vừa lòng hay phật ý, như sợ hãi, tức giận, băn khoăn, tịnh tín, kinh hãi, thương xót v.v….

Những tốc lực tâm khởi sinh ở năm môn thì yếu và vì thế, chúng không dẫn đến tái sinh thiện thú hay ác thú (thú ở đây là cõi, như cõi người, cõi súc sinh v.v…), cũng không tạo ra nhiều kết quả khác.

Do đó, cần phải phòng hộ và kiểm soát những tốc lực tâm này. Sau bảy tốc lực tâm là hai tâm mót (đồng sở duyên tâm), rồi trở lại trạng thái hữu phần.

Như vậy, lộ ý môn gồm có một chập tâm chuyển hướng, 7 tốc lực tâm và hai tâm mót.

Trong trường hợp cảnh mờ và không rõ nét, thì tâm đi đến tốc lực tâm, bỏ tâm mót, và trở lại hữu phần.

Nếu cảnh quá yếu, thì lộ tâm chỉ có hai hoặc ba ý môn hướng tâm rồi dứt mà không có tốc lực tâm. Trường hợp này thường xảy ra khi chúng ta thực hành pháp niệm các pháp.

Tâm quả duy nhất trong lộ ý này là tâm mót, hai tâm kia (ý môn hướng tâm) là tâm duy tác, tức là tâm không do hành sinh.

––o0o––

Lộ Tâm Nối Tiếp

–––––––––––––––

Lộ tâm có thể bao gồm sự xét lại các cảnh sau khi khởi sinh từ trạng thái hữu phần, theo sau lộ ngũ môn.

Ðối với lộ tâm này, cảnh của tâm duy chỉ có sắc trong ý nghĩa cùng tột của nó. Sắc này không được gọi theo quy ước thông thường như đàn ông, đàn bà v.v… Bởi vậy, lúc này hành giả không bị lầm lạc bởi các hình tướng, vì vị ấy thấy được thực tại cùng tột. Vị ấy nên cố gắng quán niệm ngay sau khi thấy, nghe,v.v… Do đó, chúng ta nên xem trọng giây phút hiện tại và cấp kíp như sự tập trung chú ý của vị hành giả.

Nếu sau loại lộ ý này mà hành giả thất niệm, thì sẽ có sinh lên một loại lộ ý khác liên quan đến cảnh sắc v.v… Khi ấy cảnh sắc trở thành đối tượng rõ rệt của sự chú ý về hình tướng. Lộ trình tâm này mở đường cho những tốc lực tâm mạnh và có tánh chất bất thiện sinh khởi. Nó sinh lên như thế để rồi một lộ ý môn khác khởi sinh, trong đó sự chú ý nhắm vào định danh như đàn ông, đàn bà v.v… và vì thế mà khiến cho những tốc lực tâm bất thiện càng mạnh hơn.

Lộ ý nối tiếp lộ nhãn môn bao gồm ba giai doạn. Thấy, xem xét và định đặt ý nghĩa cùng danh xưng trong giới hạn chế định. Trường hợp lộ ý môn nối tiếp nhĩ môn cũng bao gồm sự nghe, sự quan sát và nhận biết trong giới hạn chế định.

––o0o––

(Còn tiếp)

Nguồn trích dẫn: Pháp Duyên Khởi – Mahasi Sayadaw (TK Minh Huệ dịch Việt) – FB: Sumangala Bhikkhu Viên Phúc #PDK

[Tham khảo thêm: Vi Diệu Pháp giảng giải

https://www.budsas.net/uni/u–vdp–gg/vdpgg–18.htm ]

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

FB LINKS: PHÁP DUYÊN KHỞI

▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬

(1) Pháp Duyên Khởi: Vượt ngoài lý luận và suy đoán

https://www.facebook.com/share/p/1C7irDPxPS/

(2) Pháp Dành Cho Những Người Có Trí

https://www.facebook.com/share/p/1B1XQxdUNU/

(3) Thế Nào Là Vô Minh? Thế Nào Là Chánh Kiến?

https://www.facebook.com/share/p/14K61cqbJHv/

(4) Vô Minh Duyên Hành

https://www.facebook.com/share/p/1AzcMBZgSj/

(5) Vô Minh Và Ảo Tưởng

https://www.facebook.com/share/p/173mD3mYN6/

(6) Hành Duyên Thức

https://www.facebook.com/share/p/19e8peBcZh/

(7) Những Cảnh Tượng Lúc Lâm Chung & Thức Tái Sinh

https://www.facebook.com/share/p/1F9frmntqV/

(😎 Thức Duyên Danh Sắc

https://www.facebook.com/share/p/19dUmoGgyx/

… còn tiếp…

Bài viết liên quan