Sự không thuần khiết của Vipassanā khi chỉ theo dõi một chiều

20 September 202520 September 2025 DNA 4 Views 0 Comments

♦️ Sự không thuần khiết của Vipassanā khi chỉ theo dõi một chiều

Nếu chỉ có tâm “biết” và tâm “quán xét” mà không thấy được sự hoại diệt của chính những tâm ấy – chỉ quán rằng các pháp danh–sắc đang biến hoại từng sát–na, thì Vipassanā như vậy không thuần khiết.

Nguyên nhân là vì tâm quán xét ấy tuy đối tượng đã diệt, nhưng chính tâm quán xét vẫn còn nguyên và không thấy được sự diệt của nó.

Vipassanā đúng nghĩa phải thấy như thật – không chỉ thấy đối tượng hoại diệt, mà còn thấy tâm đang biết, đang quán cũng sinh–diệt.

Nếu chỉ cho rằng “đối tượng hoại diệt” thì đó là tự mình tạo ra tưởng.

Ví như trong tâm luôn có một cảm giác rung động, dao động, rồi cho rằng “ta đang quán xét nó” – nhưng thực chất chỉ thấy sự rung động ấy diệt, không hề thấy tâm quán xét diệt.

Khi ấy, Vipassanā chưa trong sạch, chưa thuần khiết.

Nếu chỉ biết rằng “đối tượng mất đi” mà lại nghĩ rằng “tâm biết vẫn luôn tồn tại” – thì trong đó vẫn còn chấp thường (nicca–saññā) và chấp ngã (atta–saññā).

Do đó, cần thực hành theo Tứ Niệm Xứ: Hễ pháp nào sinh khởi thì biết pháp đó, pháp nào diệt thì biết diệt,

Không để sót lại sự bám chấp.

Nếu chỉ “nói” rằng: “Nó đang xảy ra” thì chưa phải là paramattha–sacca (chân đế).

Chân đế là khi thực sự thấy nó sinh và diệt trong chính kinh nghiệm của mình.

Ví dụ: cảm giác đau – phải thấy được “trạng thái đau” khởi lên, thấy rõ thời điểm nó còn, và thời điểm nó mất.

Nó hiện lên rồi tan đi, như một cành cây trôi trên dòng nước, lúc chìm lúc nổi.

Nếu không thấy được sự khởi và diệt ấy, mà chỉ liên tục nhắc: “Đau, đau…” thì đó chỉ là đau bằng miệng, không phải là Vipassanā–dukkha (sự thấy khổ trong Vipassanā).

Vipassanā–dukkha thật sự là khi thấy rõ bản chất bị áp bức bởi sinh–diệt: không có gì đáng ưa thích, tất cả đều mất đi.

Tương tự, Anatta (vô ngã) cũng không phải là chỉ nói “vô ngã, vô ngã”, mà là khi thấy rõ: nó tự sinh và tự diệt theo bản chất, không có gì là “tôi” hay “của tôi”.

Về cách ghi nhận

Nếu ghi nhận mà không đặt tên thì cũng được,

nhưng khi không đặt tên, việc phân biệt rõ ràng từng phần sẽ khó hơn.

Vì thế, thích hợp là nên ghi nhận bằng những từ đơn giản, rõ ràng:

Khi đi: “bước phải, bước trái, nâng, đưa, hạ…”

Khi đứng: “đứng”, “ngồi”, “nằm”, “ngủ”…

Khi co, duỗi, động, phồng, xẹp… cũng đặt tên như vậy.

Không nên quá dùng thuật ngữ Pāḷi cao siêu (rūpa, nāma, vedanā, saññā, cetanā, viññāṇa…),

vì với người chưa thuần thục sẽ khó định tâm.

Chỉ cần ghi nhận đơn giản: “thấy”, “nghe”, “chạm”, “biết”, “nghĩ”, “động”, “đi”… thì dễ tập trung hơn, không bị phân tán.

Nếu trí tuệ chín, sẽ thấy các đối tượng hiện lên rồi mất đi. Tâm biết cũng hiện lên rồi mất đi —

không phải do mình cố ý làm cho mất, mà tự nó sinh–diệt từng phần, từng sát–na.

Khi thấy rõ như vậy, sẽ nhận ra không có pháp nào thường hằng,

Bên ngoài cũng không,

Bên trong cũng không.

Không còn chỗ nào để bám chấp, chỉ là một dòng pháp vận hành,

Tất cả đều vô thường – khổ – vô ngã.

– Mahāsi Sayadaw –

Bài viết liên quan